'Ach, als het beestje maar een naam heeft', hoor je dan zeggen. Zo van: het doet er niet zoveel toe hoe hij heet, als het maar een identiteit heeft. En dat is nu precies waar het bij naamgeving om gaat. Mensen, maar ook honden en katten, en soms ook koeien (Bertha!) hebben een naam zodat we weten over wie of wat we het hebben. Het bevordert de communicatie en de orde in het maatschappelijk verkeer ten zeerste en geeft het betrokken wezen een eigen plaats in de samenleving. Dat gold zelfs voor de Zangeres Zonder Naam.
Maar daarmede is niet alles gezegd over namen. In de mensenwereld is er heel wat over te doen. Welke gevolgen heeft het huwelijk voor de naam van de echtgenoten? Moet een kind de naam van de vader of van de moeder hebben? Welke gevolgen heeft echtscheiding voor de naam? Kan ik mijn naam veranderen?
Onderscheid moet worden gemaakt tussen de geslachtsnaam en de voornamen. De geslachtsnaam is daarvan het meest interessante omdat daarin een familieband tot uitdrukking wordt gebracht. Voornamen zijn toevoegingen om het ene lid van het geslacht te onderscheiden van het andere. Opmerkelijk is overigens dat honden en katten alleen een voornaam hebben, hoewel de herkomst soms heel belangrijk is.
Bij de keuze van de voornamen bestaat tegenwoordig een grote vrijheid. Dat was vroeger anders. Toen moesten het perse gebruikelijke voornamen zijn en dat waren dan vooral namen die afgeleid waren van namen van Heiligen. Jan komt van Johannes en Kobus van Jacobus, Lies van Elisabeth en Dora van Theodora. Tegenwoordig is ongeveer alles toegestaan. De ambtenaar van de burgerlijke stand weigert alleen als de voornaam ongepast is of verwarring kan opleveren met een geslachtsnaam, tenzij een dergelijke voornaam gebruikelijk is. Vele kinderen gaan tegenwoordig dan ook door het leven met een voornaam waarvan ik mij afvraag of je het kind dat kunt aandoen.
Het 'hebben' van een geslachtsnaam' wil niet zeggen dat men deze ook 'voert'. In het maatschappelijk leven kan het voorkomen dat iemand de geslachtsnaam van een ander voert. In het bijzonder in de tijd dat de emancipatie hoog op de politieke agenda stond, werd het niet meer zo vanzelfsprekend geacht dat de gehuwde vrouw de geslachtsnaam van de man voerde. En sommige mannen met de naam De Vries, Janssen of De Jong vonden het toen wel leuk om bevoegd te zijn zich met de fraaie geslachtsnaam van hun vrouw te tooien.
De huidige regeling biedt gehuwden een ruime keuze in de naamvoering.
Een gehuwde persoon is bevoegd de geslachtsnaam van zijn of haar partner te gebruiken. Maar ook is het mogelijk tegelijkertijd zowel de eigen geslachtsnaam als die van de partner te voeren. En dan mag ook nog de volgorde zelf worden bepaald. De mevrouw Janssen die gehuwd is met de heer De Vries kan dus kiezen uit de volgende vier mogelijkheden:
Janssen
Janssen-de Vries
De Vries-Janssen
De Vries.
Na echtscheiding verandert er in dit opzicht in principe niets. Als er echter geen kinderen zijn geboren uit het huwelijk dan kan een van beide gewezen echtelieden aan de rechter vragen de ander te verbieden zijn of haar naam te voeren. De eenheid van naam binnen het gezin wordt aldus niet onnodig verbroken.
Wie een hekel heeft aan zijn eigen geslachtsnaam omdat hij onwelvoeglijk is of teveel doet denken aan de criminele verwekker, kan aan de Koning vragen deze te mogen wijzigen. De overheid brengt daartoe € 250 in rekening. Vooral na echtscheiding wordt ten aanzien van kinderen nogal eens gebruik gemaakt van deze mogelijkheid teneinde de betrokken kinderen de geslachtsnaam te bezorgen van de nieuwe echtgenoot of nieuwe levensgezel die al langere tijd betrokken is bij de verzorging en opvoeding van de kinderen.
De gelijke behandeling van man en vrouw brengt met zich dat een kind dat geboren is uit een huwelijk de geslachtsnaam van de man of van de vrouw krijgt. In de praktijk kiest meer dan 90% voor de naam van de man. Dat heeft historische wortels maar ook een praktische betekenis. Immers, door het kind de naam van de man te geven wordt publiekelijk duidelijk wie de vader van het kind is. Over de moeder pleegt geen onduidelijkheid te bestaan. Vaderschap is minder gemakkelijk vast te stellen dan moederschap. Als voor het eerste kind een bepaalde geslachtsnaam is gekozen dan geldt deze ook voor de volgende kinderen. Als de ouders er niet uit komen, krijgt het kind de naam van de vader.
Een kind dat niet binnen een huwelijk wordt geboren, krijgt in beginsel de naam van de moeder. Als de verwekker het kind met toestemming van de moeder erkend, dan kan ter gelegenheid van die erkenning alsnog voor de naam van de man gekozen worden.
Vroeger dacht ik wel eens: 'Waar maken die lui zich druk over' , als er weer een herrie was over de vraag hoe het beestje zou moeten heten. Inmiddels heb ik door dat zelfs dit deel van het recht in emotie gedrenkt kan zijn.
'Nomen est omen', de naam is een teken.
Prof. Mr. M.J.A van Mourik
© 23-06-2004
| terug |  print |